| Gender en tijdgeest spelen rol bij depressiebeleving | ||||
| Westerbeek deed twee empirische studies. Ze bekeek 118 patiëntendossiers uit het archief van het Nederlands Psychoanalytisch Instituut en analyseerde daarnaast tien autobiografische teksten van schrijvers over depressie uit de periode vanaf 1990. De dossiers komen uit de periode 1954 tot 2000 en zijn van een homogene groep cliënten: hoog opgeleid, verbaal begaafd en mild depressief. Ze richtte zich hierbij op de sociale vormgeving van een depressie en de sociaal-historische dimensie van intersubjectieve betekenisgeving ervan. Ze concludeert: 'De twee empirische studies hebben laten zien dat depressieve gevoelens en gedachten worden vormgegeven naar wat in een bepaalde situatie als mogelijk en gewenst wordt geacht.' Mannen en vrouwen Depressies komen in Nederland twee keer zo vaak voor bij vrouwen als bij mannen, zo blijkt uit diverse onderzoeken. 'Dit numeriek vrouwelijk overwicht wordt echter in review-artikelen al jaren lang met de nodige scepsis bekeken, maar de uiteindelijke conclusie luidt tot nu toe vrijwel altijd dat het een reële verhouding weergeeft,' aldus Westerbeek. Ze schrijft in haar proefschrift niet te pretenderen een oplossing te bieden voor dat raadsel. Wel stelt ze de vraag of het wel mogelijk is om depressie los van seksespecifieke verwachtingspatronen vast te stellen. 'Depressie lijkt onvermijdelijk doordrongen te zijn van normatieve verwachtingen en genderopvattingen.' Sociale vormgeving Depressie manifesteert zich volgens Westerbeek meer dan andere psychische stoornissen in het domein van de betekenisgeving of het sociaal handelen. Negatieve gevoelens van somberheid en hopeloosheid krijgen vorm in wat mensen aan anderen vertellen over henzelf. 'Depressie kan niet worden vastgesteld buiten datgene wat mensen daarover aan anderen vertellen. Dit betekent dat depressie onvermijdelijk onderhevig is aan vormgevende sociale krachten, zoals verwachtingen over gendergeëigend gedrag, over aansprakelijkheid en over behandelbaarheid,' aldus de onderzoeker. Strategische zelfpresentatie 'Wat mensen over zichzelf en hun depressieve ervaringen vertellen aan therapeuten die hen onderzoeken op geschiktheid voor een psychoanalytische behandeling, kan worden opgevat als een strategische zelfpresentatie,' schrijft Westerbeek. En die zelfpresentatie blijkt afhankelijk van tijd en sekse. Het klachtbeeld bleef in de onderzochte periode ongeveer hetzelfde, maar hoe de cliënten zichzelf presenteerden veranderde met de tijd. Met name vrouwen hebben een ontwikkeling doorgemaakt. 'Van een door schaamte en zelfbeschuldiging doortrokken klachtpresentatie veranderde dit in een zelfbewuste vraag naar hulp bij hun problemen. Mannen veranderen hierin veel minder: zij blijven behoedzamer en terughoudender,' meldt de Universiteit van Utrecht in een nieuwsbericht over de promotie. Bij mannen speelt de vrees als 'onmannelijk' gezien te worden als ze hulp zoeken voor hun somberheid. Westerbeek: 'Vrouwen hadden in de jaren vijftig en zestig sterker dan nu afkeuring te duchten als zij niet aan de verwachting van een opgewekte dienstbaarheid aan ouders, man en kinderen konden voldoen. Nu hebben zij zelf het idee dat zij op alle gebieden aan hoge verwachtingen moeten beantwoorden.' Eigen verantwoordelijkheid Ook verwachtingspatronen en omgeving hebben invloed op de communicatieprocessen rond een depressie. 'Naarmate cliënten over meer hulpbronnen beschikken (zoals opleiding, werk, status), naarmate het meer geaccepteerd is om hulp te zoeken voor neerslachtigheid en naarmate zij meer empathisch worden bejegend in het gesprek zelf, kunnen zij zichzelf en hun problematiek met meer zelfrespect tonen.' Nu psychotherapie en antidepressiva toegankelijker is, lijkt depressie breder geaccepteerd in de samenleving. Aan de andere kant ervaren cliënten meer dan vroeger dat de verantwoordelijkheid voor hun psychische gezondheid bij henzelf ligt. En dat besef van 'eigen verantwoordelijkheid' heeft volgens Westerbeek zowel een emancipatorisch als een onderdrukkend aspect. Cliënten claimen het recht om in hun eigen woorden over hun ervaringen te vertellen, bijvoorbeeld in een autobiografie of weblog. Daarmee laten ze hun slachtofferpositie achter zich, constateert Westerbeek. Tegelijkertijd kunnen ze hun depressie niet meer ondergaan als noodlot of als Gods wil. Ze worden verantwoordelijk gehouden voor een lot dat zij nooit helemaal in eigen hand kunnen nemen. DSM en context Met dit onderzoek bevestigt Westerbeek het belang van historische en sociale context. Ze vindt dat de huidige DSM onvoldoende rekening houdt met contextuele invloeden. Hoewel ze hier niet verder op ingaat, ligt het belang van culturele context, herkomst en migratie in het verlengde hiervan. Als er al zo veel variatie zichtbaar wordt in depressiebeleving en presentatie van een homogene groep, dan ligt het voor de hand dat de variatie in een meer diverse groep nog vele malen groter is. Depressie treft immers ook veel migranten. En als tijdsgeest en gender ertoe doen, dan vermoedelijk ook migratie, cultuur en sociaaleconomische positie. | ||||
| ||||
 | |
| Meer informatie: | |
Geen opmerkingen:
Een reactie posten